Jak wybrać właściwy nóż w 10 krokach

Dobry nóż to jedno z najbardziej podstawowych i uniwersalnych narzędzi w terenie.

Kawałek solidnej, naostrzonej do perfekcji stali to dla wielu synonim niezależności. Pamiętajmy jednak, że nóż to przede wszystkim narzędzie, które okazuje się nieocenione w niemal każdej sytuacji. Jeśli Twoje doświadczenie z nożami ogranicza się do kuchni i obawiasz się, że utoniesz w technicznych opisach, możesz odetchnąć z ulgą. Ten artykuł to przejrzysty przewodnik dla każdego – rozprawę o molekularnych różnicach między stopami stali zachowam na inną okazję.

1. Do czego właściwie potrzebuję noża?

Zastanów się, jakie zadania ma spełniać Twój przyszły nóż. Czy ma być zapasowym narzędziem w apteczce? Czy szukasz noża survivalowego do ciężkich prac? A może uniwersalnego ostrza, które będziesz mieć zawsze przy sobie? Czy będziesz strugać w drewnie, kroić warzywa, rąbać gałęzie, otwierać puszki, oprawiać zdobycz, ciąć liny, a w razie potrzeby nawet szybę w samochodzie?

Aby ocenić jakość noży, poddawałem je najróżniejszym, często absurdalnym próbom. Do najciekawszych należało cięcie gwoździ, rzucanie w ceglany mur czy sprawdzanie, czy ostrze wbite w drzewo utrzyma ciężar mojego ciała. Są to czynności, które testują graniczne możliwości noża.

Prawda jest taka, że w codziennym użytkowaniu nigdy nie zbliżysz się do tych limitów, a Twoim głównym kryterium powinna być przede wszystkim wygoda i funkcjonalność. Aby znaleźć idealny model, musimy ocenić kilka kluczowych kategorii.

Kliknij na obrazek, aby zobaczyć naszą ofertę noży składanych.

2. Konstrukcja: stała czy składana?

Podstawowy podział noży wynika z ich konstrukcji:

• Prostsza konstrukcja to nóż ze stałą głownią (fixed knife). Nie można go złożyć, ale dzięki temu jest niezwykle wytrzymały. Mogę nim rąbać gałęzie, podważać i wykonywać najcięższe prace. Wadą jest oczywiście rozmiar i waga – taki nóż nosimy w kaburze przy pasie lub w plecaku.
• Konstrukcja składana (folding knife) jest bardziej złożona. Ze względu na ruchome elementy, ma mniejszą wytrzymałość. Klasyczny nóż składany doskonale sprawdzi się do lżejszych zadań, takich jak otwieranie paczek, cięcie lin czy przygotowywanie posiłków.

Aby ostrze nie zamykało się przypadkowo, noże składane wyposażone są w blokady (np. liner lock, frame lock, back lock). Noża bez blokady nie mogę z czystym sumieniem polecić. Najważniejsze jest, aby blokadę dało się łatwo obsłużyć jedną ręką; konkretny typ mechanizmu ma drugorzędne znaczenie.

Ważne: Noże, które można otworzyć jedną ręką, mogą być objęte restrykcjami w niektórych krajach (np. w Niemczech). Z kolei noże otwierane automatycznie (sprężynowe) są zakazane w większości miejsc.

Kliknij na obrazek, aby zobaczyć naszą ofertę multitooli.

3. Rękojeść

Rękojeść to po prostu część, za którą trzymamy nóż. Musi dobrze leżeć w dłoni, nie ślizgać się i nie powodować odcisków podczas dłuższej pracy. Oczywiście, masło na chleb można posmarować czymkolwiek, ale jeśli zamierzasz strugać w drewnie przez 20 minut, docenisz rękojeść bez ostrych krawędzi. Ergonomiczne wycięcia na palce wyglądają ciekawie, ale rzadko kiedy pasują idealnie, a przy zmianie chwytu potrafią wręcz przeszkadzać. Jeśli nie masz możliwości przymierzenia noża, wybieraj proste, zaokrąglone kształty.

Materiałowo może to być klasyczne drewno, o które trzeba dbać. Drugą opcją są trwalsze materiały syntetyczne – gumowane rękojeści świetnie leżą w dłoni. Jeśli jednak priorytetem jest wytrzymałość, sięgnij po laminaty takie jak Micarta czy G10 (warstwy włókna szklanego lub płótna sprasowane z żywicą).

Istnieją również noże z metalowymi rękojeściami lub całkowicie ich pozbawione (jak Mikov List), ale to opcje, które warto najpierw wziąć do ręki.

Kliknij zdjęcie, aby zobaczyć naszą ofertę kieszonkowych noży składanych.

4. Długość ostrza

Dłuższe ostrze nie oznacza lepszego noża. Najważniejszym czynnikiem są dla mnie limity prawne w krajach, do których podróżuję. Zazwyczaj przyjmuje się, że noże z ostrzem do 12 cm można posiadać i nosić bez ograniczeń. Operowanie dłuższym nożem jest też trudniejsze – 20-centymetrową klingą można porąbać drewno, ale pokrojenie nią kiełbasy bez skaleczenia się wymaga już pewnej wprawy.

Ważne: Noże z ostrzem powyżej 12 cm lub o przeznaczeniu bojowym (noże motylkowe, karambity, sztylety) są często traktowane jak broń i podlegają konfiskacie. Nóż kempingowy w bagażu rejestrowanym zazwyczaj nie sprawia problemów na lotniskach.

Podsumowując, ostrze o długości 10-12 cm jest uniwersalne do biwakowania i trekkingu. Do codziennego noszenia w kieszeni (EDC) i prostszych zadań w zupełności wystarczy klinga o długości 6-9 cm.

Kliknij na obrazek, aby zobaczyć naszą ofertę noży Opinel.

5. Materiał ostrza: stal nierdzewna, węglowa czy coś więcej?

Noże tępią się podczas użytkowania – to nie wada, to cecha. To, jak szybko to następuje, zależy od użytego materiału. Z nim związane są też inne właściwości, jak odporność na rdzę czy kruchość.

• Jeśli nie jesteś ekspertem, wybierz klasyczną stal nierdzewną (stainless steel). Jest stosunkowo miękka, łatwo się ostrzy i jest bardzo odporna na rdzę. Nie trzyma ostrości tak długo, ale wybacza niedbałe traktowanie.
• Jeśli wiesz, jak obchodzić się z nożem i potrafisz go naostrzyć, rozważ stal węglową (carbon steel). Dłużej trzyma ostrość i jest niezwykle wytrzymała, ale wymaga dbałości (jest podatna na rdzę).
• Dla entuzjastów istnieją nowoczesne stale proszkowe (np. S30V, Elmax), które łączą najlepsze cechy obu powyższych.

Niezależnie od wyboru, o nóż trzeba dbać: utrzymywać go w czystości i ostrości, a przed schowaniem przetrzeć czymś tłustym (kawałek słoniny sprawdzi się lepiej niż WD-40). Jeśli pojawią się plamy rdzy, spróbuj je usunąć gąbką z pastą do zębów. Lekka rdza powierzchniowa czy patyna nie wpływają negatywnie na właściwości noża – to naturalny proces, który najszybciej zachodzi na stali węglowej.

Kliknij na zdjęcie, aby zobaczyć naszą ofertę wysokiej jakości noży.

6. Wykończenie ostrza

Ostrze może mieć różne wykończenie powierzchni. Klasyczne, polerowane na wysoki połysk, będzie wyglądać elegancko, ale każda rysa będzie na nim widoczna. Popularne są też wykończenia matowe (np. piaskowane – stonewashed, lub trawione kwasem – acid etch), które świetnie maskują ślady użytkowania. Na nożach ze stali węglowej często stosuje się czarne powłoki, które dodatkowo chronią przed rdzą. Pamiętaj jednak, że żadna powłoka nie jest wieczna i z czasem będzie się wycierać, a ostrze nadal będzie wymagać pielęgnacji.

7. Krawędź tnąca: gładka czy ząbkowana?

Klasyczne, gładkie ostrze jest najbardziej uniwersalne. Jeśli jednak zamierzasz często ciąć materiały włókniste, takie jak liny, pasy czy tkaniny, przydatne może być ostrze ząbkowane (serrated). Jego naostrzenie jest jednak trudniejsze. Ciekawym przykładem jest nóż ratowniczy Victorinox RescueTool, posiadający specjalne ostrze do cięcia szyb samochodowych.

Ostrze kombinowane (częściowo gładkie, częściowo ząbkowane) oferuje zalety obu światów, ale ma też wady – gładka część ostrza, używana do precyzyjnych prac, znajduje się na samym czubku, co bywa niewygodne.

Wideo - Scyzoryk Victorinox RescueTool

8. Przeznaczenie: do kieszeni czy do plecaka?

• Chcesz mieć nóż zawsze pod ręką? Szukasz zatem noża EDC (Every-Day-Carry), najprawdopodobniej składanego i wyposażonego w klips.
• Nóż survivalowy będzie z kolei solidnym narzędziem ze stałą głownią, w wytrzymałej pochewce, często z dodatkowym wyposażeniem jak krzesiwo czy ostrzałka. Klasykiem w tej kategorii jest np. Patron marki Mikov.
• Lekki nóż na wędrówki, na grzyby lub na wszelki wypadek będzie ważył zaledwie kilkadziesiąt gramów. Prosty model jak Victorinox Sentinel sprawdzi się doskonale.

9. Tylko nóż czy multitool?

Klasyczny nóż to narzędzie doskonałe w swojej prostocie. Jeśli jednak potrzebujesz czegoś więcej, spójrz na ofertę narzędzi wielofunkcyjnych, czyli multitooli. Niezależnie od tego, czy będzie to szwajcarski scyzoryk Victorinox, czy kombinerki Leatherman, w jednym pakiecie otrzymujesz zestaw narzędzi, od piły po śrubokręty.

10. Cena

Cena nie powinna być głównym kryterium. To zakup na lata, a często na całe życie. Oczywiście, można traktować nóż jako narzędzie zużywalne i kupić najtańszy model z myślą, że i tak go zgubię. Ja jednak preferuję wybór na podstawie przemyślanych kryteriów i akceptację ceny, która jest wynikiem jakości.

Pocieszeniem może być fakt, że wysokiej jakości, zadbany nóż można po latach sprzedać za dobrą cenę. Noże nie starzeją się tak szybko jak elektronika, a wartość niektórych modeli potrafi z czasem nawet wzrosnąć.

• Noże kuchenne

• Ze stałym ostrzem

• Noże składane

• Multitoole

• Pokrowce

• Siekiery i łopaty

• Breloczki i przywieszki

• Akcesoria do noży

Przydatne linki

• Poradniki

• Testy

• Reportaże

• E-SHOP

Autor: Matyáš Vejskal

Źródła: archiwum autora, unsplash.com, pixabay.com