Jak zachowywać się w Karkonoszach na skiturach i dlaczego?

W dzisiejszym artykule zajmiemy się ochroną przyrody w Karkonoskim Parku Narodowym. O tej problematyce rozmawialiśmy z rzecznikiem Karkonoskiego Parku Narodowego, Radkiem Drahným, który wprowadził nas w zagadnienia ochrony przyrody w kontekście skialpinizmu, ale także innych sportów i aktywności na łonie natury. Dowiecie się na przykład, dlaczego tak ważne jest przestrzeganie zasad parku narodowego właśnie w Karkonoszach i poznacie wiele innych ciekawostek z karkonoskiej przyrody.

Skialpinizm w Karkonoskim Parku Narodowym

“Parki narodowe posiadają własne przepisy, które chronią cenne dziedzictwo przyrodnicze. W odniesieniu do skialpinizmu jest to do pewnego stopnia problematyczne, ponieważ trasy, które w Karkonoszach są atrakcyjne dla skialpinistów, są jednocześnie obszarami o najwyższej wartości przyrodniczej w Czechach” – mówi Radek Drahný, rzecznik prasowy Karkonoskiego Parku Narodowego.

Trend skialpinizmu pojawił się już dwadzieścia lat temu. Początkowo narty skiturowe były chętnie wykorzystywane przez służby górskie, dla których były oczywiście dużym ułatwieniem w codziennej pracy. Popularność nart skiturowych w ostatnich latach stale rośnie, a jej gwałtowny wzrost nastąpił w okresie restrykcji covidowych, kiedy na górach zamknięto stoki narciarskie. Od tego czasu skialpinizm i skitouring to ogromny trend.

W ramach ochrony przyrody zarząd Karkonoskiego Parku Narodowego we współpracy ze skialpinistami i przewodnikami górskimi opracował osiem tras polecanych dla skialpinistów. Generalnie jednak Karkonosze nie nadają się do tego typu sportu. Kto chce w pełni poświęcić się skialpinizmowi, nie znajdzie tu interesujących i legalnych terenów, ale musi wyjechać w zagraniczne góry. Wynika to z faktu, że Karkonosze są objęte ochroną parku narodowego i tak zwanym obszarem ciszy, czyli obszarem powyżej górnej granicy lasu, gdzie znajduje się tundra arktyczno-alpejska, co jest najcenniejszym obszarem w Karkonoszach, a tym samym w całych Czechach. W tym regionie znajdują się kotły polodowcowe, pozostałości epoki lodowcowej, które ukształtowały Karkonosze. To właśnie te kotły są dla wielu skialpinistów wielką atrakcją. W tych miejscach dochodzi do największych konfliktów z ochroną przyrody. Nie jest to całkowicie hermetycznie zamknięty obszar, ale można poruszać się wyłącznie po oznakowanych szlakach turystycznych, czyli szlakach oznakowanych przez Klub Czeskich Turystów lub po zimowych szlakach tyczkowych, które w Karkonoszach wyznaczane są specjalnie na okres zimowy w miejscach, gdzie nie ma letnich szlaków. Trasy skiturowe częściowo biegną po oznakowanych szlakach turystycznych, ale są też nietypowe, otwarte zjazdy, które mogą być interesujące dla skialpinistów.

Pokrywa śnieżna nie ochroni przyrody

Czemu może zaszkodzić narciarz, skoro wszędzie leżą dwa metry śniegu? Gdy prognoza pogody mówi, że w Karkonoszach są dwa metry śniegu i idealne warunki śniegowe, nie oznacza to, że wszędzie są dwa metry śniegu. “Kto dobrze zna Karkonosze i tamtejsze warunki naturalne, wie, że właśnie z Karkonoszy światowa nauka opisała fenomen tzw. systemów anemo-orograficznych, czyli układów wiatrowo-górskich.”

Mówiąc prościej, grzbiety górskie znajdują się pod ciągłym naporem, czyli pod ciągłym wpływem wiatru. Wiatry te wieją z północnego wschodu, a Karkonosze są w Europie Środkowej praktycznie pierwszą dużą barierą, na którą te wiatry napotykają od Morza Północnego. Wiatry powodują między innymi to, że na grzbietach są miejsca, gdzie śnieg gromadzi się w zawietrznej i gdzie jego warstwa może osiągać nawet 15 metrów. Dzięki temu na grzbietach są też miejsca, jak na przykład Biała Łąka przy Luční boudě czy siodło przy Pomniku Ofiar Gór, gdzie w tym samym czasie może leżeć zaledwie 5 cm śniegu. Na szczytach grzbietów występuje tundra arktyczno-alpejska, czyli ekosystem, w którym spotyka się roślinność alpejska z Alp ze skandynawską. Tę rzadką porostową tundrę, czyli najróżniejsze krzewinki porostów, można zobaczyć na przykład w bezpośrednim sąsiedztwie drogi w kierunku Pomnika Ofiar Gór. Jeśli na tych porostowych „ogródkach” leży tylko 5 cm śniegu, pozornie wszystko jest w porządku, bo są one pod śniegiem. Jednak gdy w takim miejscu ktoś przejdzie na nartach skiturowych, porosty nie są wystarczająco chronione i dochodzi do niszczenia tego cennego ekosystemu. Są miejsca, gdzie śniegu jest ogromnie dużo, a potem są miejsca wywiane, gdzie śniegu jest ogromnie mało. Argument, że w Karkonoszach są dwa metry śniegu, z naukowego punktu widzenia nie ma więc racji bytu.

Wysoka frekwencja w Karkonoszach

Przez wiele lat zarząd Karkonoskiego Parku Narodowego opierał się na danych urzędu statystycznego dostarczonych przez właścicieli obiektów noclegowych, które mówiły, że Karkonosze odwiedza rocznie około 5-6 milionów turystów. W latach 2018-2019 dane od operatorów komórkowych pokazały, że frekwencja jest dwukrotnie wyższa. Pod tym względem Karkonosze awansowały w rankingu frekwencji niemal z dnia na dzień do pierwszej piątki najczęściej odwiedzanych parków narodowych na świecie, biorąc pod uwagę wielkość obszaru. Z tym wiąże się również wiele negatywnych zjawisk.

“Skialpinizm, skitouring, narciarstwo biegowe ani turystyka piesza nie stanowią problemu, o ile ludzie przestrzegają zasad obowiązujących w parku narodowym i zachowują się choć trochę z szacunkiem. Kiedy ludzie przychodzą do natury, powinni zachowywać się jak goście w czyimś domu.”

Gdzie więc tak naprawdę leży problem?

Jeśli z 12 milionów odwiedzających rocznie choćby jeden procent będzie niezdyscyplinowany, to daje nam to aż 120 tysięcy osób, które szkodzą przyrodzie. To ogromne liczby. Możemy polemizować, dlaczego tak jest, ale jeśli spojrzeć na mapę w promieniu 100-150 kilometrów, co jest odległością na jednodniową wycieczkę, mamy wokół 7 stutysięcznych miast i stolicę, Pragę. Karkonosze są po prostu bardzo łatwo dostępnym miejscem, do którego ludzie przyjeżdżają na odpoczynek, relaks, obcowanie z naturą czy uprawianie sportu. Karkonosze to, być może niestety, nie Alaska czy Kamczatka, gdzie trzeba iść tydzień przez dzicz, niosąc wszystko na plecach, żeby w ogóle gdzieś dotrzeć. Ludzie przyjeżdżają do Karkonoszy na jeden dzień, więc problem tkwi przede wszystkim w ogromnej liczbie odwiedzin w parku narodowym, gdzie nawet niewielki odsetek osób nieprzestrzegających zasad powoduje ogromne szkody.

Przyroda jest wszędzie wokół nas

“Przyroda jest oczywiście także wokół nas. Przyroda to nie tylko to, co jest pod śniegiem.”

Typowym przykładem jest cietrzew, o którym ostatnio dość często się dyskutuje. To jeden z najbardziej widocznych gatunków, dla ochrony którego utworzono park narodowy. Cietrzew jest rzadkim, zagrożonym i płochliwym gatunkiem, którego liczebność jeszcze kilkadziesiąt lat temu szła w tysiące. Dziś w Karkonoszach żyje zaledwie 63 koguty. W skali Czech populacja cietrzewia w Karkonoszach i sąsiednich Górach Izerskich jest praktycznie jedyną, która ma perspektywy przetrwania w przyszłości.

Cietrzew zwyczajny

Polityka życiowa cietrzewia zimą polega na tym, że nie zapada on w sen zimowy, nie hibernuje, ale przechodzi w stan spoczynku. Ten gatunek kuraka co wieczór tworzy sobie jamkę w śniegu, w której spędza noc. W kolejnych dniach musi wyjść z jamki i poszukać pożywienia. Ponieważ nie hibernuje, potrzebuje pożywienia przez całą zimę. Jego pożywieniem są pąki, które znajduje nad pokrywą śnieżną. Nie ma ich jednak zbyt wiele, więc żyje głównie z zapasów tłuszczu zgromadzonych latem i jesienią. Ze względu na drapieżniki zawsze tworzy nową jamkę, ponieważ lisy i inne drapieżniki polują, kierując się zapachem. Tworząc nowe jamki, cietrzew traci energię, którą musi oszczędzać. W momencie, gdy skialpiniści nie przestrzegają strefy ciszy i zakazu wstępu na otwarte tereny, gdzie zimuje cietrzew, jest on płoszony i odlatuje. Zima trwa 90 dni, w tym czasie cietrzew naturalnie tworzy około 30 jamek. Jeśli jednak jest płoszony kilka razy dziennie, musi częściej zmieniać swoje jamki i traci znacznie więcej energii. To bardzo często prowadzi do tego, że cietrzew nie doczekuje wiosny, ponieważ brakuje mu energii.

Dla zobrazowania - gdy mamy zimę trwającą 90 dni, cietrzew tworzy 30 jamek, to przy takim wydatku energetycznym jest w stanie przetrwać zimę. W momencie, gdy jest płoszony kilka razy dziennie, musi często zmieniać swoje jamki, traci energię i w ciągu całej zimy musi ich zrobić nawet trzy razy więcej. Taka sytuacja bardzo prawdopodobnie prowadzi do tego, że cietrzew nie doczekuje wiosny, ponieważ nie ma na to wystarczającej ilości energii.

Sokół wędrowny

Kolejnym przykładem jest sokół wędrowny, gatunek skrajnie zagrożony w czeskiej przyrodzie. W Karkonoszach gniazduje około sześciu par na całym obszarze gór, czyli po stronie czeskiej i polskiej. Sokół gniazduje na skałach w kotłach polodowcowych. Skialpiniści często mają wyobrażenie, że ptaki gniazdują w kwietniu i maju. Ale w górach jest inaczej, a w przypadku sokoła szczególnie, ponieważ przylatuje on już pod koniec stycznia, a w lutym przyzwyczaja się do miejsca gniazdowania. Jeśli jest niepokojony, zwłaszcza przez narciarzy w pobliżu jego gniazda, to nie przystąpi do lęgów.

Gdzie szukać informacji

Chcesz dowiedzieć się więcej o Karkonoskim Parku Narodowym? Znajdziesz mnóstwo fascynujących informacji na oficjalnych stronach internetowych parku, zarówno po polskiej, jak i czeskiej stronie. Obie strony oferują wiele cennych informacji, które ułatwią planowanie wizyty w Karkonoskim Parku Narodowym i pozwolą w pełni cieszyć się jego pięknem.

Przydatne linki

• Poradniki >

• Testy >

• Pielęgnacja i konserwacja >

• E-SHOP >

Autor: Radek Drahný

Źródła: archiwum autora, www.krnap.cz, youtube.com